تاریخچه سنتور
سنتور سازی ایرانی است که توسط ابونصر فارابی اختراع شده است. ساز سنتور جعبه‌ی ذورنقه‌ای شکل است که ضلع بلند آن در جلوی نوازنده قرار می‌گیرد. جنس سنتور کاملا از چوب است و بر روی سطح بالایی آن ، دو ردیف خرک چوبی قرار دارد. خرک ‌های ردیف راست به کناره نزدیک ‌ترند ولی خرک‌های ردیف چپ فاصله بیشتری دارند. به فاصله‌ی بین خرک ‌های ردیف چپ سنتور تا کناره‌ ی چپ را پشت خرک میگویند. سنتور دارای ۷۲ عدد سیم است که این سیم ها به دسته‌های چهارتایی تقسیم می‌شوند. هر یک از این دسته های چهارتایی از روی یک خرک عبور می‌کنند و هر چهار سیم دارای یک ‌کوک مشترک هستند. هر سیم جداگانه به گوشی ‌های مشخصی که در سطح جانبی راست سنتور کار گذاشته شده ‌است متصل می‌گردد.
سنتور بر پایه ی تحقیقات یکی از کهن‌ ترین سازهای ایران به شمار می‌رود. قدیمی ترین نشانه ‌ای که از این ساز به جا مانده ، از سنگ ‌تراشی‌های آشور و بابلیان ( ۵۵۹ پیش از میلاد) است. در این سنگ‌ تراشی‌ها ، مراسم تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال برگزار شده ، سازی که شبیه به سنتور است ، در آن تصویر دیده می‌شود. عبدالقادر مراغه‌ای ساز طوفان را معرفی کرد که شبیه سنتور بود اما برای هر نت ، تنها یک تار می‌بستند و با جابجا کردن خرک‌ ها ، آن را کوک می‌کردند.
برخی از محققان بر این باورند که سنتور در زمان ‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی برده شد ، چنان‌ که امروزه گونه‌ های مشابه این ساز در ، ترکیه ، عراق ، سوریه ، پاکستان ، مصر ، هند ، چین ، کره ، ویتنام ، تاجیکستان ، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و همچنین در یونان نواخته می‌شود. همچنین این ساز را در کشور چین « یان-کین »، در اروپای شرقی « دالسی مر »، در انگلستان « باترفلای »، در آلمان و اتریش « مک پر »، در هند « سنتور »، در کامبوج « فی » و در امریکا « زیتر » می نامند که دارای وجه تشابهات و تمایزاتی با یکدیگر می باشند.
اجزای سنتور
سنتور ( Santoor ) یکی از سازهای زهی- ضربه ای ( مضرابی ) است که دارای شکل کاملاً منظم و هندسی می باشد. این ساز از یک جعبه تشدید صدا به شکل ذوزنقه تشکیل شده است که بلندترین ضلع آن نزدیک به نوازنده و دو ضلع با طول برابر ، دو ضلع موازی را به شکل مورب قطع می کنند. بلندترین ضلع در سنتور معمولی ۹۰ سانتی متر و کوچک ترین ضلع ( دور از نوازنده ) ۳۵ سانتی متر و اضلاع مورب کناری ۳۸ سانتی متر می باشند. ارتفاع سنتور در حدود ۸ تا ۱۰ سانتی متر است و تمام سطوح جعبه سنتور عمدتاً چوب گردو و سرو ساخته می شود. بر روی سطح سنتور دو حفره به شکل گُل وجود دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری ساز ، در نرمی ، لطافت و شفاف شدن صدای سنتور نیز نقش زیادی دارد. محدوده صدایی سنتور کمی بیش از ۴ اکتاو است و از این لحاظ یکی از گسترده ترین سازهای ایرانی است. سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم نوازی را به خوبی دارد.



کلاف: کلاف چهارچوب ساز است و ابعاد سنتور را با کلاف تعین میکنند.

کلاف و صفحۀ زیرین : صفحه زير سنتور ، صفحه ايي به ضخامت ۵/۷ ميلي متر است که روي آن کلاف سنتور قرار مي گيرد و صفحه انحنای جزیی به سمت بیرون دارد.

صفحۀ رویی سنتور : ضخامت صفحه رویی شش میلیمتر است و دارای دو حفره به شکل گل می‌باشد که به گل سنتور معروف هستند. گل سنتور به منظور صدادهی بهتر و بیشتر سنتور ایجاد می شود و محل قرار گیری آن از نظر اندازه و اینکه زیر کدام سیم باشد ، در صدادهی ساز و بازدهی امواج تأثیر ویژه ای دارد. معمولا سمت راستی زیر نت‌های دو ، سی و لا و سمت چپی زیر نت‌های لا ، سل و فا قرار دارد.

پل سنتور : پل‌ها میله‌ هایی چوبی‌ هستند که زیر صفحه رویی و درون سنتور قرار دارند. پل‌ها وظیفه تحمل بار حاصل از سیم‌ های تحت فشار سنتور را به عهده دارند. ارتفاع این پل ها حدودا ۵ سانتی متر و اندازه ضخامت آنها ۱ سانتی متر می باشد.

خرک سنتور : خرک  پایه‌ ای چوبی روی سنتور است که سیم‌ ها را بالای صفحه نگه می‌دارد. خرک‌ها از جنس گردو هستند.

گوشی سنتور : گوشی پیچی فلزی است که در سمت راست کلاف پیچانده می‌شود و سیم دور آن پیچیده میشود. و با پیچاندن آن می‌توان سفتی سیم را تغییر داد و کوک را عوض کرد. به ازای هر سیم یک گوشی وجود دارد.

سیم‌های سنتور : سیم سنتور به دو دسته سیم های سفید از آلیاژ نیکل ( برای تولید صداهای زیر ) و سیم های زرد از آلیاژ برنج ( برای تولید صداهای بم ) تقسیم می‌شود.

سیم گیر سنتور : سیم‌گیر میخ‌هایی فلزی هستند که در سمت چپ کلاف کوبیده می‌شوند.

مضراب سنتور : مضراب‌ها ابزارهای چوبی نواختن سنتور هستند. مضراب‌ها از لحاظ وزن کلی ، وزن سر مضراب ، شکل حلقه و نوع جنس چوب با هم تفاوت دارند. مضراب ها به دو نوع لخت ( ساده ) و نمد دار تقسیم می شوند که هر کدام از لحاظ سر مضراب به دو نوع سر پهن و باریک تقسیم می گردند.

کلید یا چکش کوک سنتور : چکش سنتور وسیله‌ای است برای کوک کردن. که معمولا ً از جنس فلز، چوب و پلاستیک ساخته می‌شود.

انواع ساز سنتور در ایران

سنتوری که اکنون در ایران رایج است اصطلاحا سل کوک ۹ خرک نامیده می شود که ۷۲ سیم دارد. تا به امروز سنتورهای مختلفی به لحاظ ساختاری برای کاربردهای گوناگون طراحی و ساخته شده اند همچون سنتورهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک ، سنتور لا کوک ( که از آن بیشتر در تکنوازی ها و بداهه نوازی ها استفاده می شود و در مقایسه با سنتور سُل کوک، صدای زیرتری دارد ) ، سنتور سی کوک ( که ابعاد آن از سنتور لا کوک کمتر است )، سنتور باس ، سنتور باریتون، سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم.