بربت (همچنین بربط) یا عود (همچنین رود)،سازی ایرانی از سازهای زهی زخمهای است که در…
ساز سه تار چیست؟
سه تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که در محدوده جغرافیایی غرب آسیا رواج داشته است و با ناخن و انگشت اشاره دست راست نواخته میشود. شکل ظاهری آن مانند ساز تار است، با این تفاوت که شکم آن یک قسمت گلابی شکل و کوچک تر دارد. سطح رویی کاسه سه تار چوبی است و دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنز است که به موازات دسته از کاسه تا پنجه کشیده شده اند. وسعت صدایی سه تار حدود ۳ اکتاو است.
تاریخچه سه تار
سهتار در گذشته سه سیم داشته و بعد از مدت ها با تغییراتی دارای ۴ سیم شد. ( البته سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم زمان نواخته میشوند و مجموعه ی آن دو را معمولاً سیم « بم » مینامند ). با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را لازم دانسته اند. که به نقل از ابوالحسن صبا سیم چهارم را درویشی به نام مشتاق علیشاه به آن اضافه کرده است.
نحوه نواختن سه تار
معمولا نوازندگان تار با ساز سه تار نیز آشنایی دارند و آن را در حالت نشسته به صورت افقی روی ران پا قرار می دهند به نحوی که دسته آن در طرف چپ و کاسه آن در طرف راست نوازنده است. نوازندگان سه تار سر انگشتان دست چپ را روی پرده های ( دستان ) دسته ساز حرکت می دهند و با ناخن انگشت اشاره دست راست بر آن زخمه می زنند. البته سه تار را به علت سبکی وزن ایستاده هم می نوازند.
اجزا سه تار
ساز سهتار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشیهاست.
۱. سرپنجه یا جعبه گوشی
۲. گوشی ها
۳. پرده قبل از شیطانک
۴. شیطانک
۵. پرده های اصلی ( چهار لایی )
۶. پرده های فرعی ( سه لایی )
۷. دسته
۸. کاسه
۹. صفحه
۱۰. خرک
۱۱. سیمگیر
۱۲. سیمها
سر پنجه یا جعبه گوشی سه تار : در ابتدای طول دسته سر پنجه قرار دارد که از جنس چوب است و تعداد ۴ گوشی دو به دو در طرفین آن قرار گرفتهاند. گاهی داخل سر پنجه را به طرف بیرون خالی میکنند و سیمها مثل سیمهای تار بسته میشوند. گاهی نیز سر پنجه در امتداد دسته ساخته می شود که در این صورت سیمها به طرف بیرون سرپنجه به دور گوشیها بسته میشوند.
گوشی سه تار : سیم سه تار از یک سمت به سیمگیر در انتهای کاسه و از سمتی دیگر به گوشیهای کوک شونده در انتهای دسته ساز سه تار بسته میشود. کوک این ساز با پیچاندن گوشیها انجام میشود.
شیطانک سه تار : شیطانک بین قسمت اصلی دسته و پنچه ی ساز سه تار قرار دارد و جنس آن از پلاستیک و یا استخوان است. وظیفه ی شیطانک سه تار ، هدایت و تقسیم بندی سیم ها در قسمت بالای دسته میباشد.
پرده سه تار : پرده ها نخ های باریکی از جنس روده ی حیوانات و یا ابریشم هستند که در عرض دسته ی سه تار به صورت سه لایی و چهار لایی بسته میشوند که وظیفه ی تقسیم بندی فواصل موسیقایی بر عهده آن هاست. تعداد پردههای سه تار ۲۶ عدد است که یکی از آنها قبل از شیطانک بسته میشود و فاصله ی آن با شیطانک در صدای سه تار موثر است. همچنین پرده هایی از جنس نایلون توسط استاد محمد رضا ژاله ساخته شد که این جنس پرده اولا حرکت دست نوازنده سه تار را به روی دسته آسان تر نموده دوما اجرای تکنیک ویبره ( لرزش ) با دست چپ را آسان تر از قبل نموده و سوما هیچگونه تغییری بر رنگ صوتی سه تار ندارد.
کاسه سه تار: کاسه سه تار کاسه ای گلابی شکل، از جنس چوب است و روی دهنه آن صفحه چوبی قرار دارد. کاسه سه تار را هم یک تکه و هم از قسمت های به هم متصل شده چوب میسازند و به منظور زیبایی گاهی طرحهایی با استخوان یا صدف روی آن نصب میکنند. کاسه سه تار از نظر ساختاری شبیه کاسه ی تنبور یا عود و کوچکتر از آهنها است که معمولاً از چوب توت ساخته میشود.
صفحه سه تار : صفحه روی سه تار از چوب است و معمولا سوراخ های کوچکی دارد که راه خروج صدا را از کاسه سه تار محیا میسازد.
خرک سه تار : خرک سه تار از جنس چوب و حدودا به طول ۴ سانتی متر و ارتفاع ۷ میلی متر است. سطح زیرین آن مسطح است که روی صفحه قرار میگیرد. روی خرک سه تار شیارهایی وجود دارد که سیم ها از روی آن ها عبور کرده و از هم جدا نگه داشته میشوند.
دسته سه تار: دسته سه تار در مقایسه با کاسه آن بسیار باریکتر است و به صورت لولهای تو پُر حدودا به قطر ۲.۵ و طول ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر از چوب ساخته میشود. پشت آن نیم دایره و روی دسته سه تار مسطح است و پرده ها روی آن بسته میشوند. دسته سه تار از یک طرف به سر پنجه و از طرف دیگر به کاسه متصل میشود.
سیم گیر سه تار: سیم گیر سه تاریکی دیگر از اجزای ساز سه تار می باشد که جنس آن گاهی چوبی یا گاهی از جنس استخوان است که در انتهای بدنه کاسه نصب میشود و گره سیمها به شیار روی آن میافتند.
جنس و تعداد سیمهای سه تار : سه تار دارای ۴ سیم فلزی با ضخامتهای متفاوت است. سیم یکم یا سیم سفید سه تار از جنس فولاد است. سیم دوم یا سیم زرد سه تار نیز از جنس برنز است. سیم سوم یا سیم مشتاق دقیقا هم جنس و هم اندازه سیم یکم است. سیم چهارم سه تار زرد رنگ و از سیم های دیگر قطورتر است.
صدای ساز سه تار
سه تار دارای صدایی مخملی و ظریف بوده از آنجا که با کنار ناخن انگشت اشاره دست راست نواخته میشود. اغلب شنوندگان، ساز سه تار را دارای لحن و نوای غمگینی می دانند، اما نوازندگان معاصر موسیقی ایرانی در دو دهه پیش از این ساز در تلاش برای توسعه موسیقی مدرن ، آثار زیبایی آفریده اند که با حال و هوایی که تصور میشد کاملاً متفاوت است.
برای این نوشته 0 نظر ثبت شده است